Ebeveyn Tutumlarının Çocuklarda Duygu Düzenleme Becerilerine Etkisi
Duygu düzenleme, kişinin duygularını fark edebilmesini yorumlayabilmesini ve yönetebilmesini ifade eder. Duygu düzenleme becerisi, bebeklikten başlar ve yaşam boyu sürer. Anne karnından itibaren bebeğin annesiyle ve çevresiyle olan etkileşimi, deneyimleri ve bağlanma stili onun sosyal-duygusal gelişimini etkileyen önemli bir etmendir. Bebeklerin duygu düzenleme çabaları doğumundan itibaren başlar ve ilk bir yıl emme, rahatsız bir durum olduğunda ağlama, yardım arama, yaklaşma davranışları gibi daha çok fizyolojik mekanizmalarla kontrol edilmektedir. Bebekler duygu düzenlemeye yönelik her ne kadar erken belirtiler gösteriyor olsa da ilk birkaç yıl bebeğin birincil bakım vereninin aktif rolü baskındır.
Okulöncesi dönem, çocuğun duygularını düzenleme becerisi kazandığı verimli bir zaman dilimidir. Bilişsel, fiziksel ve dil gelişiminin artmasıyla birlikte çocuklar kendi duygu düzenleme stratejilerini geliştirmeye başlamaktadırlar. Okulöncesi kuruma başlamasıyla birlikte çocuğun sosyal çevresi genişler, bir düzene veya kurallara yönelik öğrenme süreci başlar, bu süreçte duygusal deneyimlerini anlama ve yorumlamaya dair bir bakış açısı kazanırlar. Çocuğun genişleyen sosyal ağları kendi duygularını ve başkalarının hissettiği duyguları yorumlama anlamında yeni fırsatlar sunmaktadır.
Çocuğun duygu düzenleme becerileri kazanması ile birlikte kişilik özelliğinin belirlenmesinde, sorun çözme becerilerinin gelişiminde ve çevresiyle etkileşiminde anne babanın tutumu büyük öneme sahiptir. Çocuk anne baba tutumlarına ve gelen geri bildirimleri taklit ederek davranış becerileri geliştirir. Temel anne baba tutum modelleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Demokratik Anne Baba Tutumu
Anne baba çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanmasının yanısıra çocuğuna sevgi de göstermektedir. Bu tutumu benimseyen ailelerde çocuğa eşit koşullar sağlanmakta, karar alırken çocuğunda fikri alınmaktadır.
Aşırı Koruyucu Anne Baba Tutumu
Aşırı koruyucu anne baba tutumunu benimseyen ebeveyn çocuğuna müdahaleci yaklaşır ve çocuğunu sürekli kontrol eder. Çocuk, sürekli anne babası tarafından engellemelerle karşılaşır.
Aşırı Baskıcı Anne Baba Tutumu
Aşırı baskıcı tutumu benimseyen ebeveyn çocuğuna sürekli baskı uygular. Çocuğun kişiliğini hiçe sayarlar. Çocuk kendilerine itaat etmediğinde çocuğa fiziksel şiddet uygular, baskı gösterir, suçlar veya cezalandırırlar
Çocuk Merkezli Tutum
Çocuk merkezli tutumu benimseyen ebeveyn çocuğun her dediğini yapar, çocuğun istekleri ebeveyn için emir niteliği taşımaktadır. Anne baba çocuğuna boyun eğip onun egemenliğini kabul eder.
İlgisiz ve Kayıtsız Tutum
Anne baba tarafından çocuğun dışlanması ve yalnız bırakılmasıdır. Dışlanan, yalnız bırakılan çocuk da saldırganlık eğilimleri gözlenebilir.
Dengesiz ve Kararsız Tutum
Anne baba tutarsız davranmaktadır. Birinin “evet” dediğine diğeri “hayır” demektedir. Ebeveynden birinin koyduğu kuralı diğer ebeveyn ihlal eder. Çocuğun yanında anne baba arasında bir çatışma yaşanır.
Demokratik ebeveyn tutumuyla yetişen çocuklar; özgüveni yüksek, bağımsız, girişimci ve sorumluluk sahibidir. Demokratik ebeveynler, çocuğun kendi kararlarını vermesi ve kendini gerçekleştirmesi için ortam hazırlar. Ayrıca, başarı için motivasyonu yüksek bir birey olmasını desteklerler.
Jabeen ve Anil-ul-Haque (2013), 194 ergenle yaptıkları çalışmada ebeveyn tutumlarının duygu düzenleme becerisi üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Bu araştırmanın sonucuna göre, annenin ve babanın demokratik tutumunun ergenin duygu düzenleme becerisi üzerinde pozitif etkisi vardır. Ayrıca annenin ve babanın izin verici tutumunun ergenin duygu düzenleme becerisi üzerinde olumsuz etkisi vardır.
Bu anlamda duygu düzenleme becerisi gelişmiş çocuklar için demokratik ebeveyn tutumu benimsenmeli; bu sayede kendine güvenen kendini gerçekleştiren ve topluma faydalı bireyler yetiştirilecektir.
Ayşegül Çakmak
